Powrót do wojny: dlaczego ukraińscy uchodźcy wracają z Polski?

W miarę postępu wojny coraz więcej Ukraińców decyduje się na powrót do domu, mimo że tam czeka ich wojna. Setki, prawie w całości kobiety, dzieci i osoby starsze, ustawiły się w poniedziałek wieczorem przed pociągiem do Kijowa w Przemyślu, głównego ośrodka dla uchodźców w południowo-wschodniej Polsce.

Wśród nich była Natalia, lat 46, chroniąca się przed zimnem w grubym płaszczu i szaliku, stojąca w kolejce, by podrzucić swojego 16-letniego syna do Katowic, by ukończyć pierwszy etap swojej podróży do Zaporoża.

„Najważniejsze, żeby wydostać mojego syna”, mówi Euronews. „Wyprowadziłam syna z konfliktu. Przywiozłam go i zostawiłam, by mieszkał tu do końca wojny i wrócił do mojego męża i matki”.

Miasto Zaporoże w południowo-wschodniej Ukrainie jest od początku inwazji nieustannie atakowane i ostrzeliwane przez siły rosyjskie. Jest także domem dla największej elektrowni jądrowej w Europie, a wybuch na początku marca wywołał obawy przed katastrofą, pierwszą od czasów Czarnobyla.

Ponad 3,9 mln Ukraińców uciekło ze swojego kraju od czasu, gdy Rosja zdecydowała się napaść na Ukrainę, większość z nich do Polski. Ale Natalia rozważała powrót, aby zobaczyć, jak słabną wojny w regionie, ponieważ alternatywa pozostania za granicą stawała się coraz bardziej nie do utrzymania. Dzieli się tym uczuciem ze swoimi towarzyszami.

„Wielu wraca, bo nie może znaleźć mieszkania ani pracy: nie ma szans tu mieszkać. Nie jesteśmy bogaci i nie chcemy przyjeżdżać tu na wakacje”. – Przynajmniej w domu możemy żyć z własnych środków. Od domu do domu – upiera się Natalia.

Troska o rodzinę i strach przed wojną

Inni Ukraińcy w pociągu mówią, że jednym z powodów, dla których chcą wrócić do domu, jest troska o członków rodziny i brak bezpieczeństwa w schroniskach.

Jurij, 71-letni profesor prawa, mówi, że wraca do Kijowa z powodu matki, która jest stara i samotna w stolicy. „To problem, który muszę rozwiązać, ale mam tam przyjaciół, książki, komputer. Tam się osiedliłem”.

Chociaż nie wszyscy wracają na stałe. Niektórzy przechodzą obok, aby zabrać krewnych, a nawet zwierzęta, aby mogli zapewnić im bezpieczeństwo.

34-letnia Marina jedzie do Lwowa, by odwiedzić rodziców i odebrać 13-letnią córkę. Jego zamiarem było zabranie jej do Holandii. Czekał z setkami innych we wtorek wieczorem, kiedy zaczęło padać, a pociąg do Kijowa spóźnił się trzy godziny.

Ludzie czekający na peronie obserwowali, jak kilkanaście dzieci zostało załadowanych na nosze i załadowanych do karetki pogotowia.

„Trochę się boję, ale ogólnie widziałem wielu ludzi wracających i cieszę się, że się nie boją. Ludzie chodzą do mniej bezpiecznych miejsc niż Lwów czy Połtawa. zachęty” – mówi w rozmowie z Euronews.

Spadek przyjazdów z Ukrainy

Maciek ze Szczecina od początku wojny jest wolontariuszem JDC, jednej z głównych organizacji żydowskich. Powiedział, że był zaskoczony znacznym spadkiem liczby gości z Ukrainy, gdy wrócił z kilkudniowego urlopu wolontariackiego.

W tej chwili, gdy liczba osób powracających do domu wzrosła, on i inni wolontariusze sądzą, że prawie tyle samo ucieka przed wojną, przynajmniej jeśli chodzi o przejazd przez stację kolejową w Przemyślu.

„Dwa tygodnie temu, kiedy tu byłem, wszystko było chaotyczne. Ale teraz napływ uchodźców jest mniejszy i pokazuje, że wiele osób wraca. Wiele osób podejmuje tę decyzję” – mówi. „Powiedziałbym, że mniej ludzi ucieka przed wojną” – dodaje.

Według danych polskiej straży granicznej około 21 tys. Ukraińców wjechało do kraju, a około 12 tys. wyjechało w poniedziałek. Od 24 lutego na Ukrainę powróciło łącznie 364 000 osób.

Według statystyk ONZ, większość uchodźców opuszczających Ukrainę wybiera Polskę, do której trafia około 2,3 mln osób. Dla części Ukraińców życie w Polsce było trudne, a brak środków sprawił, że ich sytuacja była rozpaczliwa – mówi Maciek.

Wielu uchodźców w Polsce musi polegać na życzliwości zwykłych ludzi, a rynek pracy i wyższe wykształcenie są dla wielu trudno dostępne.

Na początku marca urzędnicy ONZ ostrzegali, że 90% Ukraińców boryka się z ubóstwem i skrajną bezbronnością ekonomiczną. To cofnęło kraj o dziesięciolecia i pozostawiło głębokie blizny gospodarcze. Uchodźcy są narażeni na to samo ryzyko.

Kilka organizacji zajmujących się prawami człowieka i organizacjami humanitarnymi również zgłosiło obawy dotyczące bezpieczeństwa osób przybywających z Ukrainy i ostrzegało przed handlem ludźmi.

Choć największym problemem jest bez wątpienia brak dostępu, niektórzy powracający potwierdzają, że całe tygodnie śpią w halach sportowych i salach gimnastycznych w odległych częściach kraju, nie wiedząc, czy mogą znaleźć lepsze rozwiązanie. Oni i ich rodziny…

– Ludzie decydują się na powrót ze względu na sytuację, w jakiej się znajdują. Ośrodki są przepełnione. Pochodzę z północno-zachodniej Polski, blisko granicy z Niemcami, a jest wielu uchodźców, którzy potrzebują pomocy – mówi Maciek.

„Wszelka pomoc jest dzięki hojności ludzi, a nie rządu” – podsumowuje. Ale według rzecznika UNHCR Rafała Kostrzyńskiego, polski rząd wykonuje niezwykłą pracę.

„Rząd radzi sobie wyjątkowo dobrze, biorąc pod uwagę dużą liczbę przyjazdów” – potwierdził w rozmowie z Euronews. „Otworzyli granice, co jest bardzo pozytywne. Otworzyli granice nie tylko dla ukraińskich uchodźców, ale także dla obywateli krajów trzecich, co jest godne pochwały”.

– Są problemy, ale biorąc pod uwagę cały kontekst, biorąc pod uwagę bardzo skomplikowaną sytuację, los uchodźców w Polsce nie jest taki zły – mówi Kostryski. „Otrzymują pomoc – nie zawsze tak bardzo, jak by chcieli, ale otrzymują pomoc”.